Kavran'da Vartivor
Kavran, halk
diliyle (Kavron) Doðu Karadeniz Bölgesi'nde Kaçkar Daðlarý'nýn eteðinde þirin
bir yaylamýzdýr. Rize'nin Çamlýhemþin ilçesinden, Ayder yolu üzerinde araba ile
ulaþým saðlanan Kavran, geçmiþte sadece yaylayken günümüzde hem yayla, hem de
tatil beldesi görünümündedir. Doðu Karadeniz insaný hem rutubetli sýcaktan
korunmak, hem de hayvanlarýný geniþ yayla mezralarýnda otlatmak için; ormanlarýn
seyrekleþtiði 2000 m yükseklikteki daðlar arasýndaki yaylalara çýkarlar. Yayla
evleri genellikle yaþlý, tecrübeli, katýk (yað, peynir, minci vb.) yapmasýný iyi
bilen ebe ile hayvanlara çobanlýk yapabilecek on-onbeþ yaþlarýnda kýz ya da
erkek çocuktan oluþan iki kiþilik evlerdir. Köylerdeki yerleþim daðýnýk olmasýna
karþýn, yayla evleri birbirine çok yakýndýr.
Doðu Karadeniz Bölgesi'nde yaz aylarýna rastlayan çeþitli yayla þenlikleri
geçmiþten günümüze halen sürdürülmektedir. Bu þenlikler "Çürük Ortasý", "Yayla
Ortasý", "Okçular', "Vartivor" gibi adlarla yayla süresinin belli dönemini
yansýtmaktadýr. Genellikle de yaylalarýn en kalabalýk olduðu, ot biçme iþleminin
bitimine ya da köydeki son iþlerin bitirilip yaylada toplanma tarihine rastlar.
Rize'nin Çamlýhemþin ilçesi Ayder yaylalarýndan biri olan Kavran'da Vartivor,
günümüzde de geçmiþte olduðu gibi ayný görkem ve ihtiþamla kutlanmaktadýr.
Vartivor, yayla halkýnýn yaptýðý bir þenlik olup, Temmuz ayýnýn 15'inde baþlayýp
25'ine kadar devam eder. Þenlikte delikanlýlar, kýzlar horon oynar, birbirlerine
mani söylerler. Vartivor gül bayramý, ot bayramý anlamýna gelmektedir. Vartivor
eskiden temmuz sonlarý, aðustos baþlarýnda Ergenekon dolaylarýnda daðlarda
yapýlýyordu. Þimdi ayný görkemiyle, ayný tarihlerde Hemþin yaylalarýnda
yapýlmaktadýr.
Yayla halký, kuþaktan kuþaða taþýyarak günümüze aktardýðý Vartivor'u þöyle
anlatmaktadýr: "Hayvanlarýmýz otlasýn, katýðýmýz bol olsun diye yaylaya çýkarýz.
Yaylada her evde bir katýk yapan, bir de sýðýrlarý otlatmak için çoban olur.
Yazýn köydeki iþler aðustos baþlarýnda biter. Ýþler bitince köylü toplanýr.
Vartevor yapmak için yaylaya gelir. Köyden yaylaya gelenlere "Vartevorcu" denir.
Vartevorcularla yaylacýlar yaylada eðlenirler, çalýþmanýn yorgunluðunu
üzerlerinden atarlar, gece sabahlara kadar tulumla horon oynar, içki içip
tabanca atarlar".
Vartevora giden köylüler en güzel giysileri giyerek sabahýn erken saatlerinde
yola çýkarlar. Tulum çalýp, atma türkü söyleyerek, horon oynayarak, yaylanýn
yolunu tutarlar. Yaylacýlar köyden gelen vartivorcularý büyük bir heyecan ve
sevinçle karþýlarlar. Vartivorcu yaylaya tulum eþliðinde büyük bir coþkuyla
girer. Bu coþku yaylada on beþ gün sürer. Vartivorcusu gelmeyen yaylacýnýn,
vartivoru hüzünlü geçer. Köyden vartivorcusu kalabalýk gelen yaylacý gururlanýr
baþý dik gezer.
"Eskiden iþler bitince köylüler, sabah namazýyla yola çýkardý. Türkü söyleyerek,
tulum çalarak, Vice (Çamlýhemþin ilçesi) dibine gelirdik. Orda mola verir, yemek
yer, tekrar yola koyulurduk. Ayder'de bir gece boþ ambarlarda yatardýk, sabaha
kadar tulum çalar, horon oynardýk. Ordan tekrar hep birlikte yola koyulur,
öðleye doðru tüfek ata ata yaylaya girerdik. Yaylanýn düzünde hemen horonu
kurardýk. Gece sabahlara kadar lamba, lüküs ateþiyle horon oynardýk. On-onbeþ
gün böyle devam ederdi. Genç kýzlar, delikanlýlar en güzel elbiselerini giyerek
vartevora gelirler. Sevdalýklar da vartevorda baþlar, orda büyürdü. Genç kýzlar,
delikanlýlar sevdalarýný atma türkülerle yine dile getirirlerdi".
Vartivor, halk arasýnda "Yayla Ortasý" olarak da bilinen yörenin en önemli
þenliklerindendir. Kutlamalarýn dinsel bir yönü olduðuna dair bir belgeye
rastlanmamýþtýr. Ancak "Hemþinliler Hristiyan adetlerini muhafaza edip, Vartevor
Yortusu Günü hepsi de kiliseye gider" ifadesi kullanýlmaktadýr.
Vartivor zaman olarak yayla döneminin tam ortasýnda rastgelmektedir. Bu dönem
köylerde iþlerin azaldýðý, sýcaklýk ve nem oranýnýn arttýðý, Aðustos ayýnýn ilk
on beþ gününü kapsamaktadýr. Yörede yaþlýlarýn kullandýðý "Köy Hesabý" ya da "Ay
Takvimi" Hicri gün hesabýyla 20-22 Temmuz'da baþlamakta, on beþ gün sürmektedir.
Þenlikler ciddi bir organizasyon çerçevesinde kutlanmakta, kutlamalarýn düzenli
yapýlmasý için Baþkan ve Kutlama Komitesi oluþturulmaktadýr. Þenliðin
baþlamasýndan bitimine kadar her aþamasýndan, Baþkan ve Þenlik Komitesi
sorumludur. Þenliðin maddi giderlerini yayla halký karþýlamakta, herkes gücüne
göre katký saðlamaktadýr, zorlama yoktur.
Vartivorda türkü söyleyip horon oynamanýn yaný sýra, yaylanýn belli yerlerine (Mezovit,
Ovidin Düzü) gezintiler düzenlenmektedir. Bu gezilerde yemek yenilip, içki
içilmekte genç kýzlar ve erkekler yakan top oynamakta, delikanlýlar balýða
gitmektedirler.
Þenliklerin en önemli kýsmýný horon oynamak için toplanan gruplar oluþturmakta,
kýzlar ve erkekler ayrý ayrý ya da birlikte oynamaktadýrlar. Horonlar yayla
halkýnýn yaptýðý çardaklarda veya büyük düzlüklerde oynanmakta, horon en önemli
kýsmýný horon esnasýnda atýlan silahlar oluþturmaktadýr. Vartivorda "Hoþmeli" ve
"lokum" gibi özel yiyecekler yapýlmakta, yayla nüfusu iki üç misli artmaktadýr.
SONUÇ
Vartivor geçmiþte olduðu gibi günümüzde de halkýn toplumsal ve psikolojik birçok
gereksinimine yanýt vermektedir. Bir kültürel olgu toplumda iþlevsel olduðu
sürece varlýðýný gösterir ve kuþaktan kuþaða aktarýlýr.
Vartivor yýl boyunca durmadan dinlenmeden çalýþan yöre halkýnýn; buluþma,
kaynaþma yeridir. Sadece köyde yaþayanlar deðil, büyük kentlere göç eden yöre
halký da vartivora gelmek için büyük bir gayret göstermekte, iþlerini vartivora
göre ayarlamaktadýr. Vartivor yorgunluðun atýldýðý, hasretin giderildiði,
eðlenme, kaynaþma yeridir. Duygu ve düþünceler en güzel ve çarpýcý olarak türkü
yoluyla vartivorda dile getirilir.
Sevgililer sevgilerini, kýrgýnlýklarýný, komþular beklentilerini, dargýnlar
yergilerini, gurbetçiler özlemlerini anlatýr türkülerle. Bu nedenle þenlik bir
anlamda da iletiþim iþlevi görüp, bireyi bilinç altýna ittiði sýkýntýlardan
uzaklaþtýrýp, ruhsal doyuma ulaþtýrmaktadýr. Birbirleriyle karýþýp kaynaþan
halkýn iliþkilerini güçlendirmekte, toplumsal düzeni saðlamlaþtýrmaktadýr.
Vartivor þenliklerinin yukarýda anlatýlan iþlevlerden dolayý, biçimde deðiþime
uðrasa da içerikte amacýný koruyarak, kuþaktan kuþaða ayný görkem ve ihtiþamla
kutlanacak, Kavran Yaylasý daha uzun yýllar þenliklere ev sahipliði yapacaktýr.
|